نقش عناصر تاریخی در تبیین عقائد اهل بیت با تاکید بر آموزه امامت

از حدود یکصد سال پیش تاکنون ـ خصوصاً در دو سه دهه اخیر ـ در حوزه اندیشه شناسی شیعه، برخی افراد و جریان های نوگرای مسلمان و غیر مسلمان سعی نموده اند تا با انجام پژوهش هایی نقادانه بنیان های اندیشه شیعه در دوره حضور امامان را برآمده از پدیده های تاریخی معرفی نمایند و از این رهگذر استناد پاره ای از بنیان های معرفتی شیعی به کتاب و سنت نبوی را نفی کنند. در این نگاه آنچه شیعیان در دوره های مختلف و از ابتدای پیدایش بدان معتقدند، دستِ کم در آن قسم که با دیگر مسلمانان هم سو نیستند، ساختگی و مبتنی بر تلاش های آنان برای حفظ جایگاه خود در عرصه های گوناگون بوده که نمونه آن موضوع امامت و بهره مندی جانشینان پیامبر از علم، عصمت و منصوص بودن ایشان است.

در برابر, دیدگاهی وجود دارد که با تاکید بر همان منابع مورد استناد ِگروه پیش گفته ـ به ویژه منابع روایی و قرآن ـ تلاش دارد تا فرضیه ای بدیل را ارائه کند. در این فرضیه به نقش عناصر اثرگذار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و درونمایه های آن ـ مانند میزان آزادی های سیاسی، جنبش های معارض، وجود یا عدم روحیه پرسشگری نیز افراد فرهیخته، تلاش برای دانش اندوزی و مواجهه با افکار جدید، جایگاه مردمی، گستردگی بلاد اسلامی، سازمان وکالت، پراکندگی جمعیتی، بی توجهی به دین و رشد فساد اخلاقی و... ـ در چگونگی تبیین آموزه های اعتقادی در بستر تاریخ توجه شده است و بر این اساس نشان داده شده که چگونه معارف شیعی در یک روند اجمالی ـ تفصیلی در طول چهار دوره، با حفظ ریشه های خود در قرآن و سنت و بی آنکه دچار تغییر در مبانی خود شود، به جامعه اسلامی عرضه شده است.

در فصل نخست این پایان نامه برخی از طرفداران نظریه نخست ـ با ملاحظه اختلافات علمی و اعتقادی ایشان ـ معرفی شده اند.

در فصل دوم عناصر تاریخی اثرگذار و مهمترین درون مایه های آن به همراه نمونه هایی تاریخی بیان شده است.

در فصل سوم به چگونگی نقش آفرینی این عناصر در دوره حضور اهل بیت علیهم السلام در طول چهار دوره با ویژگی های خاص پرداخته شده است:

1.       دوره پیامبر اسلام تا پایان دوره امامت امام سجاد(ع)؛ (پایه ریزی اندیشه)،

2.       دوره امامت صادقین(ع) تا سال 145هجرت؛ (شکل گیری و شکوفایی معارف)،

3.       دوره امامت امام کاظم و امام رضا(ع)؛ (تثبیت تصحیح اندیشه)،

4.       دوره امامت امام جواد(ع) تا آغاز عصر غیبت؛ (کارکرد عینی اندیشه ).

فصل پایانی این اثر نیز به تطبیق این مدل در تبیین آموزه امامت در چهار دوره پیش گفته اختصاص دارد.

این پایان نامه با راهنمایی استاد حجت الاسلام و المسلمین استاد سبحانی و مشاوره حجت الاسلام و المسلمین سید محمد کاظم طباطبایی در دانشگاه قرآن و حدیث دفاع شده است و هم اکنون در پژوهشگاه قرآن و حدیث در مرحله چاپ می باشد.