حجة الاسلام و المسلمین علیرضا بهرامی

پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث

دوره امامت امام صادق (علیه السلام) یکی از نقاط طلایی حیات علمی و فرهنگی شیعه به شمار می رود. جامعه شیعه که دوره جدید شکل گیری خود را از زمان امام باقر علیه السلام آغاز کرده بود، در این دوره شکوفایی بالنده خویش را تجربه کرد.

اما اتفاقات و جریاناتی که باعث تردید و انحراف برخی معتقدین به امامت امام صادق علیه السلام پس از شهادت ایشان در پذیرش امامت امام کاظم علیه السلام شد، نقطه درنگی در جریان شیعه به شمار می­رود.

همزمانی این حوادث با تحولات سیاسی، فکری ـ فرهنگی و گرایشات درون مذهبی انحرافی؛ مطالعه پیامدهای این تحولات بر این چالش را ضروری می­سازد.

پایان نامه «چالش های عقیدیت جریان امامت پس از شهادت امام صادق علیه السلام» به مطالعه این اتفاقات و راهبر امامان شیعه برای حل شبهات و چالش های جانشینی امام پرداخته است.

فصل اول این نوشتار به کلیات پرداخته و در فصل دوم به زمینه های سیاسی، فرهنگی و فکری بیرونی و درون مذهبی و میزان تأثیر هر یک از این عناصر در تقویت چالش اشاره شده است.  

دولت عباسی که پیدایش خویش را مرهون بهره­ برداری زیرکانه از احساسات ضد اموی جامعه اسلامی و به ویژه دوستداران اهل بیت علیه السلام می­دید، طراحی خاصی برای تثبیت حکومت و گسترش سیطره بر همه جغرافیای جهان اسلام در پیش گرفت. ایشان در دوره اول حیات حکومتشان با استفاده از ابزارهای متعددی همه گرایش­های سیاسی و فکری پرطرفدار آن روز را به سمت خویش متمایل ساختند و از به کاربستن همه ابزارهای ممکن برای مشروعیت بخشی و تحکیم جایگاهشان دریغ نورزیدند. مجموعه اقدامات سیاسی، عقیدتی و فرهنگی ایشان در دوره شکل­گیری و تثبیت، شبهاتی را پیرامون مسأله امامت و حوزه­های پیرامونی آن پدید آورد. از جمله عناصر مؤثر دیگر در این بحث بنی الحسن و ادعاهای گوناگون ایشان در حوزه امامت است که تأثیر خاصی در افکار معتقدان به امامت شیعی گذاشته است. همچنین در این فصل از تأثیرات جریانات فکری و فرهنگی مانند معتزله، بیت الحکمة، عقیده مهدویت و ... سخن به میان آمده است و میزان تأثیر افزاینده این عوامل در شبهه آفرینی مسیر جانشینی امام مورد توجه قرار گرفته است.

فصل سوم رساله به مطالعه معیارهای جانشین امام و آسیب شناسی شناخت این معیارها پرداخته است. مطالعه روایات معصومین نشان می­دهد طراحی ویژه اهل بیت علیهم السلام به گونه­ای صورت گرفته که در زمان بروز چالش اصول شناخت امام در اختیار مردم است. نص، علم و ودائع امامت از جمله ابزارهای رفع حیرت است. برخلاف باور عمومی مبنی بر خود معرفی امام، و تعالیم اهل بیت به همراه خواص اصحاب، تأثیر گذاران اصلی صحنه چالش هستند.

فصل چهارم، مطالعه نهاد امامت و کارکردهای آن را پیش روی خوانندگان قرار می دهد.

امامت در تعریف برگزیده این فصل، نهادی الهی است که تدبیر امور جامعه را با اتصال به منبع اصلی هدایت بر عهده دارد. کسب معرفت و فهم مصالح و مفاسد دین و دنیا، مسأله مهمی است که وجود حجت الهی در جامعه را ضروری می­سازد. از سوی دیگر نیاز و همراهی همیشگی بشر با عنصر هدایت، پرسش از وجود راهنما را تقویت می­کند. نقش نهاد امامت در کنترل لغزش­ها و انحرافات کارکرد مهم دیگری است که روابط میان مؤمنان را تنظیم کرده و عقاید ایشان و دین خدا را در میان مردم راهبری می­کند.

این پایان نامه با راهنمایی استاد حجت الاسلام و المسلمین سید محمد کاظم طباطبایی و مشاوره حجت الاسلام دکتر علی راد در تاریخ دهم تیرماه 1390 با رتبه عالی و نمره 19/25 در دانشگاه قرآن و حدیث دفاع شده است.