این اثر معروفترین کتاب سید نورالدین جزایری است که نخستین بار به سال 1341 ش، در نجف اشرف چاپ و بعدها نیز به سبب غایت و توجه مبلّغان، فضلا، علما، آیات عظام و دیگر طبقات مردم، بارها در ایران و هند به چاپ رسید و به تعدادی از زبانهای رایج دنیا نیز برگردانده شده است.
«الخصایص الزینبیه» آینة تمام نمای عشق زیادِ سید به عمه بی همتای خویش حضرت زینب (علیها السلام) است. هر چند سید در مقدمة کتاب تصریح فرموده که بنا داشته آن را تکمیل کند، اما وقتی به متن آن مراجعه میکنیم، آن را مشحون از تحقیقات و تدقیقات غیر قابل توصیف و بی همتا مییابیم. خدا میداند آن بزرگوار در نگارش چنین مجموعة بی بدیلی چه سختی ها که نکشیده است.
به هر حال این اثر از جمله آثار به جاماندنی است که ان شاء الله تا حضور حضرت بقیة الله ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ باقی خواهد ماند. و چه بسا به امضای آن امام هم برسد؛ زیرا همان گونه که مؤلف در مقدمة کتاب اشاره فرموده انگیزة نگارش چنین مجموعهای در پی الهامی بوده که به او شده است.
نکته دیگری که سید را وادار به تحریر در خصوصیات حضرت زینب (علیها السلام) نمود، مشاهده مطالب نا صحیح و غلط در کتابهای مقتل بود. او در این باره در مقدمه اوّلی گوید:
«چون در این اعصار، کتب مقاتل زیاد نوشته شده و جمع بین غث و ثمین نموده و هر خبر ضعیف که به نظر ارباب مقاتل آمده، بدون تحقیق در سند و معنای روایت ضبط نموده، کتب [مقاتل] از وقع افتاده...».
روی همین اساس و نیز برای آن که روآوری مردم خصوصاً اهل منبر به کتابهای معتبر زیاد شود و در آنان انگیزه روگردانی از کتاب های مجهول الحال و ضعیف فزونی گیرد، الخصایص را به رؤیت مراجع و استوانه های علم و تحقیق عصر خویش چون آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاء الدین عراقی و جز ایشان[1] در آورده و تقریظات آنان را در ابتدای الخصایص مندرج کرده است.
این کتاب ، به زبان های رایج دنیا ترجمه شده است. واخیرا توسط انتشارات مسجد مقدس جمکران به همراه تحقیقی از آقای ناصر باقری بیدهندی در سال 1387منتشر شده است.
محقق علاوه بر تحقیق متن کتاب و استخراج منابع و مدارک خصائص الزینبیه، کاستی های عبارات نقل شده از کتب و منابع را برطرف کرده است. ترجمه اشعار و عبارات و تهیه فهرست آیات، روایات، اسامی معصومین، نامهای پیامبران و ... نیز با کوشش های محقق گرد آمده است. محقق در پیشگفتار خود بر کتاب، به حیات مؤلف، اساتید و مشایخ، آثار سید و معرفی کتاب خصایص می پردازد و در مقدمه می نویسد: آن چه این کم ترین در خصوص خصایص به خاطر فاترش رسید استخراج منابع مورد استناد مولف و توضیحاتی پیرامون برخی از عبارت ها و کلمات متن و ترجمه ی اشعار و قسمت عمده ی عبارات عربی و اضافه کردن فهرست های فنی برای دستیابی آسان تر به مطالب کتاب بوده است.
همانگونه که از اسم کتاب بر می آید، نویسنده در این کتاب به ویژگی های حضرت زینب (علیها السلام) پرداخته و نزدیک به 40 خصیصه را متذکر شده و پیرامون هر یک توضیح و تفسیری از احادیث و روایات و متون تاریخی، تفسیری آورده است. البته قبل از مبحث اصلی به تشریح چهار مقدمه نیز پرداخته که این مقدمات عبارتند از:
- اعتبار و صحت مطالب کتاب و علت نگارش آن به زبان فارسی.
- شرافت نفس ناطقه و اقسام کمالات و ملکات.
- اولاد فاطمه (علیها السلام) فرزندان رسول خدایند.
- خلقت حضرت زهرا (علیها السلام) و فرزندانش.
سپس مؤلف ویژگی های حضرت زینب (علیها السلام) را در قالب 39 خصیصه ارائه می کند. این ویژگی ها عبارتند از:
- خصیصه اول: امتیازات راجع به ولادت حضرت.
- خصیصه دوم: تشخیص زمان ولادت و اسامی و کنیه های حضرت.
- خصیصه سوم: شرح بعضی از القاب مبارک حضرت.
- خصیصه چهارم: عصمت حضرت.
- خصیصه پنجم: حضرت زینب (علیها السلام) ولیة الله.
- خصیصه ششم: راضی به قضاء الهی.
- خصیصه هفتم: امینة الله.
- خصیصه هشتم: عالمه غیر معلمه.
- خصیصه نهم: محبوب رسول خدا.
- خصیصه دهم: نائب مادر.
- خصیصه یازدهم: شریک برادر.
- خصیصه دوازدهم: زاهده.
- خصیصه سیزدهم: عاقله.
- خصیصه چهاردهم: موثقه.
- خصیصه پانزدهم: کعبة الرزایا.
- خصیصه شانزدهم: فصاحت و بلاغت.
- خصیصه هفدهم: شجاعت.
- خصیصه هجدهم: عابده.
- خصیصه نوزدهم: باکیه. (مولف در این خصیصه 9مطلب را بیان می کند)
- خصیصه بیستم: شمایل و دلایل دخت اسدالله (علیه السلام).
- خصیصه بیست و یکم: مجملی از مجاری احوال آن مکرمه.
- خصیصه بیست و دوم: جهاد با نفس.
- خصیصه بیست و سوم: در بوته امتحان.
- خصیصه بیست و چهارم: تعیین کامل و معرفت سرشار.
- خصیصه بیست و پنجم: محبت در زمره احباء الله.
- خصیصه بیست و ششم: مقام خوف.
- خصیصه بیست و هفتم: رضا و تسلیم.
- خصیصه بیست و هشتم: شفاعت.
- خصیصه بیست و نهم: ابتلای به بلاها.
- خصیصه سی ام: در زمره صابران.
- خصیصه سی و یکم: مواسات.
- خصیصه سی و دوم: غیرت.
- خصیصه سی و سوم: محب مخلص.
- خصیصه سی و چهارم: نائب خاص برادر.
- خصیصه سی و پنجم: حافظ شئون و حدود.
- خصیصه سی و ششم: اهتمام به حفظ معصومین.
- خصیصه سی و هفتم: آمر به معروف.
- خصیصه سی و هشتم: پیام آور عاشورا و احیاگر نام کربلا.
- خصیصه سی و نهم: شباهت های زینب (علیها السلام) به انبیاء الهی.
مؤلف در خاتمه کتاب به شرح دو خطبه حضرت زینب (علیها السلام) در کوفه و شام اختصاص می دهد و شعری از شیخ محمد حسین بیرجندی قاینی به عنوان حسن ختام کتابش نقل می‌کند.
[1] تقریظ میرزا محمدعلی شهرستانی که در کربلا مرقوم داشته اند و آقا سید محمد فیروزآبادی